Willys MB – prekursor współczesnych SUV-ów

Popularność SUV-ów, lub jak kto woli crossoverów, jest obecnie tak wielka, że niemal każdy producent w swojej ofercie ma tego rodzaju samochód. SUV to skrót nazwy Sport Utility Vehicle, czyli pojazd sportowo-użytkowy.

Nazwa jest umowna, gdyż pojazdy te ze sportem niewielki mają związek, ale ich walory użytkowe są duże. Nazwę crossover natomiast najłatwiej przetłumaczyć jako „krzyżówka”, czyli połączenie walorów samochodu uterenowionego z klasycznym kombi, nawet hatchbackiem lub minivanem. Nie ma wiążącej definicji co to jest SUV, a co crossover. W publikacjach pojawia się też pojęcie CUV (Crossover Utility Vehicle) i wytłumaczenie, że są to samochody: „łączące cechy pojazdów typu crossover z właściwościami praktyczno-rekreacyjnymi (MPV+SUV)”. Do tego cytatu dodam wyjaśnienie, że MPV (Multi Purpose Vehicle) to samochód osobowy o zwiększonej objętości wnętrza użytecznego.

Wstęp powyższy, jak mi się wydaje, był konieczny dla wytłumaczenia różnych określeń samochodów, które mają właściwości łączące wygodę i możliwość jazdy po nieutwardzonych drogach. Trafniej można je określić jako osobowo-uterenowione lub rekreacyjne, bo przecież są jeszcze offroadowe, a więc najłatwiej poruszające się nawet w terenie. Wszystkie wspomniane biorą swój początek od wojennego Willysa MB (M – Military, B – seria samochodu), a więc niewielkiego pojazdu osobowo-terenowego, który obecnie zaliczymy do offroadowych, a SUV-y, crossovery i CUV-y są jego wariantami pochodnymi.

Popularny Jeep

Powstanie Willysa MB, nieco później nazwanego Jeep, wiąże się bezpośrednio z rozpoczęciem działań na frontach II wojny światowej. Przystąpienie do wojny Stanów Zjednoczonych było kwestią krótkiego czasu. Tymczasem pod koniec lat 30. ubiegłego stulecia amerykańskie siły zbrojne dysponowały przestarzałymi już samochodami dyspozycyjnymi Ford Model Y i motocyklami łącznikowo-zwiadowczymi. Potrzebny był lekki pojazd rozpoznawczy.

Doceniając potrzebę użycia w działaniach wojennych lekkiego, wielozadaniowego samochodu terenowego z napędem na 4 koła, służby techniczne armii Stanów Zjednoczonych 27 maja 1940 r. ogłosiły konkurs na taki pojazd.

Trzech inżynierów wojskowych (Bob Brown, Bill Burgan i William Beasley) określiło warunki techniczne, jakim powinien odpowiadać pojazd: układ jezdny 4x4, 4 koła kierowane, masa własna do 590 kg (1300 funtów), masa użyteczna 272 kg (600 funtów), maksymalny rozstaw osi 203,2 cm (80 cali), rozstaw kół 119,4 cm (47 cali), prześwit 16,5 cm (6,5 cala). Poza tym miał pomieścić trzyosobową załogę obsługującą karabin maszynowy kalibru 7,62 mm (0,30 cala). Wymagano też, aby pojazd miał nadwozie o prostokątnym (kanciastym) kształcie ze składaną szybą czołową, oświetlenie do jazdy szosowej i w warunkach zaciemnienia wojennego, a jego silnik umożliwiał długotrwałą jazdę z prędkością 5‒80 km/h.
Armia amerykańska zwróciła się do 135 firm z zamówieniem na wykonanie pojazdu według powyżej podanych założeń. Wyznaczyła bardzo krótkie terminy: prototyp pojazdu miał powstać w ciągu 49 dni, a w ciągu następnych 26 dni każdy z uczestników konkursu miał wykonać 70 pojazdów, w tym po 8 z kierowanymi kołami przednimi i tylnymi. Na początku pozytywnie odpowiedziały tylko dwie firmy – American Bantam Car Manufacturing Company i Willys-Overland.

Pierwszy projekt pojazdu wykonał inżynier Karl Probst z Bantama. Pojazd miał wiele wad, przede wszystkim ze względu na ograniczenia dotyczące maksymalnej masy własnej nie był wytrzymały. Bantam wykonał swój prototyp w ciągu 49 dni.

Po 120 dniach od chwili ogłoszenia konkursu swój pojazd przedstawiła firma Willys. Była to już bardziej dojrzała, mocna konstrukcja, ale o dużo większej masie własnej. Twórcą prototypu Willys Quad był Delmar G. Roos, wiceprezes do spraw inżynierii firmy Willys-Overland.

Dopiero później zgłosił się także Ford Motor Company, który początkowo czekał, nie wierząc w realność wyznaczonego terminu. Wreszcie przedstawił projekt własnej konstrukcji, model GP (General Purpose = ogólnego użytku) nazwany Pygmy, napędzany silnikiem – aby zdążyć – adaptowanym z ciągnika rolniczego Ford-Ferguson.

Wszystkie trzy zgłoszone projekty miały wiele wspólnych cech konstrukcyjnych i w listopadzie 1940 roku samochody zostały poddane próbom przez armię amerykańską w Camp Holabird (stan Maryland). Żaden z nich nie spełniał jednak wszystkich warunków technicznych, określonych przez amerykańskich wojskowych. Wojsko ustąpiło i zweryfikowało stawiane wymagania, między innymi godząc się na zwiększenie dopuszczalnej masy własnej samochodu.

W marcu 1941 roku ogłoszono kolejny etap przetargu. Trzy firmy miały wyprodukować, każda po 1500 sztuk swoich pojazdów. Bantam model oznaczony 40 BRC (Bantam Reconnaissance Car model 1940 roku), Ford ‒ zmodyfikowany model GP Pygmy, a Willys wspomniane 1500 sztuk Quadów. Po przeprowadzeniu testów polowych i weryfikacji konstrukcji dokonanej przez specjalistów U.S. Army ogłoszono wyniki.

Pierwszeństwo w zaprojektowaniu koncepcji i wykonaniu prototypów przyznano firmie Bantam, natomiast wersję produkcyjną zlecono do opracowania Willysowi, nie tylko dlatego, że projekt techniczny Willysa był lepszy, ale dlatego, że mała firma Bantam nie była w stanie podjąć się wielkoseryjnej produkcji tysięcy samochodów rocznie.
Początkowo zakwalifikowano do produkcji model MA (zmodyfikowany Quad) opracowany przez Willysa. Po przeprowadzeniu modernizacji uwzględniającej dobre rozwiązania z samochodów Bantam i Ford, do produkcji wszedł pojazd Willys MB.

Aby zwiększyć liczbę samochodów przeznaczonych na front, zdecydowano, że z taśm montażowych fabryk Willysa i Forda będzie schodził jednakowy model – Willys MB.
Modele wytwarzane przez Forda były oznaczone GPW. Dwie pierwsze litery to General Purpose – pojazd wielozadaniowy ogólnego przeznaczenia, a trzecia litera miała podkreślić unifikację z Willysem.

Pomimo wytwarzania samochodu według wzoru Willysa Ford miał również satysfakcję, gdyż od dwóch pierwszych liter (GP) oznaczenia modelu, niedbale czytanych po angielsku „dżi pi” powstała nazwa „jeep”. Mówi się także, że nazwa auta pochodzi od wówczas popularnej postaci Eugene the Jeep z kreskówki o marynarzu Popeye. Bez względu na jej pochodzenie, nazwa Jeep przyjęła się na dobre i stała się powszechnie używana do określenia samochodu terenowego.

Okres powojenny

W okresie II wojny światowej, od końca 1941 roku, wyprodukowano 361 349 samochodów Willys MB i 277 896 samochodów Ford GPW. Stały się one symbolem ówczesnego przemysłu samochodowego i pojazdów terenowych. Miały otwarte nadwozie, prostą konstrukcję zespołów (łatwą do naprawy), świetne właściwości terenowe – prześwit drogowy 230 mm, pokonywanie wzniesień 60%, czyli o pochyleniu 310, były solidnie wykonane i bardzo wytrzymałe.

Firma Bantam otrzymała również zamówienie od armii USA, ale na produkcję przyczepek do Jeepa. Wcześniej wykonała 2675 samochodów model BRC (razem ze wspomnianą serią obejmującą 1500 sztuk), które w ramach programu pomocy wojennej „Lend Lease” zostały wysłane do Anglii, ZSRR i na Daleki Wschód.

Po zakończeniu wojny Willys dokonał zastrzeżenia znaku towarowego „Jeep”. Planował wylansowanie tego pojazdu dla potrzeb rolniczych w postaci (cywilnego) terenowo-użytkowego Universal Jeepa. Jeden ze sloganów reklamowych Willysa głosił: „Słońce nigdy nie zachodzi dla Wielkiego Jeepa”. Firma też nie ustawała w wysiłkach, by zasłużyć na miano wyłącznego twórcy samochodu Jeep.

Firma Willys sukcesy w konstrukcji i produkcji lekkich samochodów terenowych osiągnęła już po śmierci jej założyciela Johna North Willysa (1873‒1935). Mało znany jest fakt, że J.N. Willys w latach 1930‒1932 pełnił funkcję ambasadora Stanów Zjednoczonych w Polsce.

Generał Marshall stwierdził, że Jeep był „największym wkładem Ameryki w sztukę wojenną”, a Melchior Wańkowicz w książce „Monte Cassino” napisał: „mówi się, że obecną wojnę wygrają cztery wynalazki: most Baileya, transfuzja krwi, radiolokacja i… łazik”. Oczywiście miał na myśli amerykańskiego Jeepa Willysa.

Zdaniem wielu historyków wojskowości to właśnie Jeepy walnie przyczyniły się do wygrania II wojny światowej. Brały bowiem udział w akcjach wojskowych na wszystkich frontach. Były jakby integralną częścią armii alianckich w zmaganiach wojennych. Zacytujmy jeszcze raz Wańkowicza: „żołnierz jest przywiązany do tego poczciwego wozu jak do żywej istoty”.

Willys MB już w 1945 r. i na wiele następnych lat przybrał postać cywilną i oznaczenie CJ (Civilian Jeep), występował w wielu odmianach nadwoziowych, np. od 1947 r. jako pikap. W 1950 r. nazwę Jeep zastrzeżono jako znak towarowy, tym samym powstała nowa marka, a trzy lata później firmę Willys-Overland przejęła inna amerykańska firma Kaiser Company. Nowy właściciel marki Jeep zmodernizował samochód, tworząc model CJ-5 w miejsce kanciastego, wprowadzając zaokrąglony kształt nadwozia. W tej postaci pojazd wytwarzano w latach 1954‒1984. Dopiero model Wrangler, który pojawił się w 1987 r. i jest wytwarzany do dzisiaj, pobił rekord obecności na rynku CJ-5.

Według licencyjnego wzoru, lub inspirując się konstrukcją Willysa MB, wytwarzano pojazdy w wielu krajach. Spadkobiercami natomiast, nazwijmy rozwojowymi, wojennego Willysa MB/Forda GPW są współcześnie wytwarzane modele koncernu Fiat-Chrysler Automobiles.